لعاب زرین فام ایرانی باید ثبت جهانی شود - سرگرمی تفریحی

به گزارش خبرنگاران به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف زاده در خصوص تاریخچه سفال زرین فام گفت: در آثاری که از دوران پیش از اسلام به خصوص در دوره ساسانی به دست آمده، استفاده از طلا و نقره در ساخت ظروف مشاهده شده و این یکی از مهم ترین موادی است که هنرمندان از آن بهره می بردند به همین علت در این دوران شاهد ساخت ظروف طلایی، نقره ای و گسترش هنرهای مرتبط با آن مانند قلم زنی و دواتگری هستیم.

او افزود: با ورود اسلام به ایران، تغییر مباحث تفکری و اعتقادی مبنی بر اینکه در فرهنگ اسلامی نباید از طلا و نقره برای ظروف استفاده شود، همچنین مکروه دانستن این امر میان مردم موجب شد تا از ظروف سفالی به جای این ظروف استفاده کنند.

شریف زاده با بیان اینکه در اوایل دوره اسلامی، مراکز سفالگری در ایران گسترش بسیاری پیدا کرده بود، اظهار کرد: در این دوره شاهد هستیم که در شهرهایی مانند نیشابور، ری، اراک، کاشان و... سفالگری و ساخت ظروف اهمیت بسیاری پیدا کرد، با این حال همچنان هنرمندان و صنعتگران این دوره در کوشش بودند تا بتوانند لعاب هایی را تولید کنند که ویژگی های زیبا شناسانه بهتری داشته و شفاف تر باشند.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی گفت: در اوایل دوره اسلامی تحولات عمده ای در بحث لعاب بوجود آمد و شیوه های مختلف لعاب گذاری از تنوع لعاب ها گرفته تا شیوه ساخت لعاب های زیر رنگی، رو رنگی و... گسترش پیدا کرد.

او با بیان این که منع به کارگیری طلا و نقره در دوره اسلامی باعث گشایش در بخش دیگری از هنر و بکارگیری مواد در ایران شده است، گفت: صنعتگران دوره اسلامی با تولید لعاب های گوناگون با شیوه های مختلف توانستند ظرف های سفالی بسازند، با اینکه تلالو طلا را دارند اما از طلا استفاده نشده است.

این پژوهشگر حوزه هنرهای سنتی افزود: موارد مطرح شده دارای وجه مهمی چه به دلیل هنری که در کیمیاگری اتفاق افتاده و چه به لحاظ ساخت و اختراع انواع لعاب های زیبا و بکارگیری آن ها در ساخت ظروف است.

شریف زاده توضیح داد: اوج بهره گیری از این دستاورد و استفاده از لعاب زرین فام از اواخر دوره سامانی و اوایل دوره سلجوقی آغاز شده و تا سال های متمادی یکی از مهمترین خصوصیات ظروف، ساخت ظرف های زرین فام بوده است.

او با اشاره به اینکه از دوره سلجوقی، ظروفی در دسترس است که در موزه های دنیا و ایران نگهداری می شود، افزود: این ظروف تلالو طلایی دارند که باعث افزایش زیبایی خاص برای ظروف سفالی شده اند.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی در خصوص چگونگی ساخت لعاب زرین فام نیز گفت: ساخت لعاب زرین فام در دوره های ابتدایی بسیار سخت، خاص و با مواد منحصر به فردی اجرا شده و در دوره های مختلف با فراز و فرودهایی همیشه تکرار شده تا اینکه در دوره قاجار این هنر رو به افول رفته و با وجود آنکه کما بیش ظروف زرین فام تولید می شدند ولی استفاده از آن ها به دلیل کاهش منع استفاده از ظروف طلایی کمتر شده است.

شریف زاده در ادامه به هنر دوره معاصر غرب و اروپا در ساخت لعاب های جدید به وسیله فناوری های نو اشاره کرد و افزود: غربی ها توانستند با استفاده از فناوری های نو لعاب های لاستری را تولید کنند که وجه تلالو رنگ طلایی را در لعاب ها ایجاد کرده و باعث درخشان شدن رنگ های متنوع در ظروف می شود.

او به بیان تفاوت لعاب لاستری و لعاب زرین فام پرداخت و توضیح داد: در ساخت لعاب لاستری از خود طلا برای تلالو و به دست آوردن رنگ طلایی استفاده می شد در حالی که اساس ساخت لعاب زرین فام بدون استفاده از طلاست و به همین دلیل قیمت لعاب لاستری بسیار گران است.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی ادامه داد: در عصر حاضر یک دوره فراموشی نسبت به ساخت لعاب زرین فام داشتیم و به همین خاطر تعداد اندکی از اساتید قدیم این حوزه گاهی از نمونه های لعاب های زرین فام و لعاب خاصی که اصطلاحا به آن لعاب غازمغازی یا لعاب پرطاووسی می گویند برای تولید ظروف استفاده کرده اند.

شریف زاده توضیح داد: در واقع تفاوت لعاب زرین فام با غازمغازی این است که در لعاب زرین فام ظرف، رنگ طلایی به خودش می گیرد اما لعاب غازمغازی یک حالت رنگین کمانی مانند پر طاووس به ظروف می دهد، با این حال برخی افراد ناآگاه به اشتباه این دو لعاب را با یکدیگر برابر می دانند در حالی که لعاب های یادشده با هم متفاوتند اما سرچشمه یکسانی دارند.

او افزود: برخی در دوره معاصر با مراجعه به منابع قدیمی کوشش کردند تا هنر لعاب سازی زرین فام را احیا کنند به همین علت به یکی از منابع قدیم مربوط به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی بنام عرایس الجواهر که شیوه ساخت لعاب زرین فام را به شکل مختصر توضیح داده مراجعه کردند با این حال چون متن با استفاده از اصطلاحات و کلمات متداول آن روزگار به نگارش درآمده، نتوانستند به شکل دقیق به شیوه ساخت این لعاب پی ببرند.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی با تاکید بر اینکه پژوهش های بسیاری در سال های اخیر به منظور ساخت و به دست آمدن فرمول لعاب زرین فام توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اجرا شده است، اظهار کرد: لعاب غازمغازی به شکل محدود توسط هنرمند اصفهانی مرحوم کوشش مورد استفاده قرار می گرفته است.

وی ادامه داد: محمد مهدی انوشفر پژوهشگر و از سفالگران باسابقه و منحصربفرد ایران، طی سال های اخیر به موضوع لعاب زرین فام ورود کرده و با بهره گیری از دانش تجربی اساتید گذشته و مطالعات بسیار گسترده، شیوه های کاری لعاب کاران را مورد مطالعه قرارداده و با آزمایش های فراوان توانسته نمونه هایی از لعاب زرین فام را ساخته و به کار گیرد.

او گفت: عباس اکبری عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان نیز توانسته به وسیله مطالعه و استفاده از تجربیات گردآوری شده، نمونه های دیگری از لعاب زرین فام را به دست آورند.

شریف زاده با اشاره به پژوهش های بین المللی در حوزه لعاب زرین فام اشاره کرد و گفت: در حوزه لعاب زرین فام پژوهشگران فرانسوی کارهای مطالعاتی خوبی انجام داده اند.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی افزود: کاتو پژوهشگر ژاپنی و پسرش کوشش کردند تا با جمع آوری ظروف زرین فام قبل و پس از انقلاب به چگونگی ساخت این لعاب دست پیدا کنند و با وجود اینکه توانستند نمونه های مشابهی از این لعاب را به شکل محدود تولید کنند اما نمونه های ایرانی ساخته شده در کشور بسیار قوی تر و شبیه تر به لعاب اصلی هستند.

او در ادامه به اهمیت پژوهش ها در حوزه لعاب زرین فام پرداخت و توضیح داد: باید کوشش شود تا با شناخت و تولید لعاب زرین فام بتوانیم این لعاب را به عنوان یک لعاب ایرانی در یونسکو به ثبت دنیای برسانیم و این هنر مغفول مانده را احیا و آموزش دوباره آن را در کشور آغاز کنیم.

شریف زاده همچنین در خصوص مدعیان تولید انبوه لعاب زرین فام در ایران گفت: در کشور تنها دو تا سه نفر هستند که توانسته اند نمونه های مشابهی از لعاب زرین فام را تولید کنند و دیگر افراد مدعی در حقیقت از همان رنگ های لعاب های لاستری استفاده می کنند و همان گونه که توضیح داده شد این لعاب با لعاب زرین فام که بدون استفاده از خود طلاست بسیار متفاوت است.

رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی در ادامه از مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواست تا با تعریف پروژه و تامین اعتبار، این هنر رو به فراموشی را دوباره احیا و شرایط را برای ثبت، انتقال و آموزش آن فراهم کنند.