خودکشی نهنگ ها و دست خالی ما برای ابزار تحقیقاتی - سرگرمی تفریحی

به گزارش خبرنگاران، سال 2016 حدود 73 نهنگ از نوع نهنگ خلبان در سواحل هند به گل نشستند، اگرچه حدود 36 نهنگ به دریا بازگردانده شدند و نجات یافتند، اما 28 نهنگ مجدد به ساحل برگشتند و مردند. آخرین باری که چنین رویدادی در این منطقه به وقوع پیوست، در سال 1973 بود که 147 نهنگ که به ساحل آمده بودند، جان باختند.

نمونه دیگر آن در مهرماه امسال بود که 380 نهنگ خلبان در سواحل غربی تاسمانی استرالیا به گِل نشستند و جان خود را از دست دادند. هر چند که کوشش های زیادی برای بازگرداندن آنها به حیات انجام گرفت، ولی میل به مردن نیرویی بود که این کوشش ها را بر باد داد.

البته این آغاز داستان غم انگیز خودکشی عمدی این موجودات غول پیکر نیست، یک نقاشی در دسترس مربوط به سال 1557 است که تصویر دردناکی از خودکشی دسته جمعی نهنگ ها را حکایت می نماید.

نهنگ ها می توانند بیاموزند، یاد بگیرند، همکاری نمایند و سوگواری نمایند. در بخش نئوکورتکس (neocortex) این جانداران پر از نورون های دوکی شکل بلند است که تا پیش از سال 2007 گمان آن می رفت که این نورون های دوکی شکل تنها در انسان ها یافت می گردد.

نورون های دوکی در انسان درگیر ارتباطات اجتماعی، احساسات، قضاوت و نظریه های ذهنی اند و جای سلول های دوکی در مغز نهنگ ها، همان جایی است که در مغز انسان وجود دارد. از این رو، گمان می رود که این سلول ها در انسان و نهنگ کاربرد یکسان دارند. نهنگ های کوچکتر با مفهوم بازی کردن آشنایند، حال اینکه این موجودات خردمند چگونه از روی عمد تصمیم می گیرند به حیات خود انتها دهند، علامت سوالی است که محققان با احتیاط اقدام به پاک کردن آن می نمایند.

آلودگی آب ها، وجود جلبک های سمی، ترس و هراس از انسان، فعالیت های انسانی تنها بخشی از دلایلی است که محققان برای مرگ دسته جمعی نهنگ ها عنوان می نمایند.

در این میان، خلیج فارس یکی از زیستگاه های نهنگ است که بر اساس داده های موجود نهنگ مینک، نهنگ سی، نهنگ براید، نهنگ آبی، نهنگ باله دار، نهنگ پیگمی قاتل، نهنگ پایلوت باله کوتاه، نهنگ گوژ پشت و نهنگ قاتل از گونه های مختلف این جانور در این حوضه آبریز است.

شواهد تاریخی اندکی درباره به گل نشستن نهنگ ها در سواحل ایران در دسترس است. در سال 1972 میلادی (1351 هجری شمسی) یک نهنگ باله پشتی 19 متری نزدیک بندرعباس به گل نشست، ولی اخبار در این زمینه بسیار پراکنده و تنها به وسیله رسانه ها به گوش می رسید تا این که نتیجه تحقیقات عالمان و دانشمندان این حوزه باشد.

در رسانه ها در سال 1384 خبر مرگ 64 دلفین در سواحل خلیج فارس و در سال 1387 گزارشی مبنی بر تلف شدن 79 دلفین در آب های خلیج فارس در شهرستان جاسک ارائه شد. علت مرگ این 79 دلفین که به ساحل شرق جاسک آمده بودند، فعالیت های صیادی عنوان شده که شکستگی پوزه، سر و بعضی از علائم ظاهری و داخلی بدن آنها بیانگر این موضوع بوده است. اما یک ماه پس از این حادثه، دوباره 72 دلفین دیگر در آب های ساحلی خلیج فارس در روستای چاه مبارک کشته شدند که علت مرگ آنها عوامل طبیعی اعلام شد.

اینک ما و کیش و مرگ دو نهنگ

یک نهنگ عظیم الجثه به وزن بیش از 20 تن، عصر شنبه، 2 شهریورماه جاری در محدوده ساحل روستای بریزیگ از توابع شهرستان سیریک به گل نشست. ساکنان این روستا با مشاهده لاشه نهنگ عظیم الجثه که امواج دریا آن را به ساحل آورده بود، بلافاصله به اداره حفاظت محیط زیست سیریک اطلاع می دهند.

دیگر اینکه روز آدینه 30 آبان در ساحل سیمرغ جزیره کیش لاشه نهنگ دیگری مشاهده شد و کارشناسان دامپزشکی و محیط زیست به دلیل ایجاد بوی نامطبوع در ساحل، پیش بینی کردند که ممکن است این نهنگ چند روزی است که تلف شده و به وسیله امواج دریا به ساحل منتقل شده است.

این نهنگ بیش از 5 تن وزن داشته که پس از انجام آزمایش های مورد احتیاج، در ساحل دفن شد.

آخرین سناریوی غم انگیز نیز مربوط به عصر روز سه شنبه، 11 آذر 1399 می گردد که لاشه یک نهنگ دیگر در ساحل جزیره کیش پیدا شد. این نهنگ با طول 14 متر و از نوع برایت (گرمسیری) است و به عنوان دومین نهنگی شناخته شده که در یک ماه اخیر در جزیره کیش خودکشی نموده است.

اما اینکه دلیل مرگ این آبزیان چیست و اینکه تا به امروز که فرایند مطالعاتی و تحقیقاتی درباره آنها صورت گرفته؟ پاسخی است که ما را با درهای بسته روبرو کرد.

در تماسی که با محققان حوزه های مربوط داشتیم، همگی اعلام کردند که تا به امروز مطالعاتی درباره نهنگ ها در ایران انجام نشده است و دلیل آن هم تعیین است؛ نبود زیر ساخت های تحقیقاتی و آزمایشگاه های مجهز تا بتوانند آبزیان غول پیکر را مورد آنالیز و پایش قرار دهند.

البته مانند بسیاری از حوزه های دیگر نباید از عامل مشترک بودن نهنگ ها میان سازمان محیط زیست، سازمان شیلات ایران و تنها پژوهشگاه اقیانوس شناسی و سایر ارگان های دریایی و عدم ورود به حوزه های یکدیگر غافل بود.

کم اطلاعی درباره زیستگاه ایرانی نهنگ ها

صابر محمدی، مدیر اجرایی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور در گفت وگو با خبرنگاران، نهنگ ها را پستانداران اقیانوسی توصیف کرد که در دریا غذا خورده، جفت گیری نموده و بچه به دنیا می آورند و عظیم می شوند و در واقع اگر اقیانوس ها بمیرند، نهنگ ها نیز می میرند.

وی در مورد زیستگاه های ایرانی نهنگ ها، خاطر نشان کرد: اطلاعات دقیقی از فراوانی و پراکندگی نهنگ ها در آب های ایران وجود ندارد و بیشتر اطلاعات مربوط به جانوران به گِل نشسته است. به بیان ساده باید نهنگی به گل بنشیند تا تحقیقاتی روی آن انجام پذیرد که از کدام گونه و متعلق به کدام آب ها بوده است.

محمدی اضافه نمود: ولی در این زمینه اطلاعات جست و گریخته ای در دسترس است؛ برای مثال نهنگ مینک، نهنگ سرخربزه ای، نهنگ اسپرم کوتوله و نهنگ براید در آب های ایران در خلیج فارس و دریای عمان دیده شده است، ولی بازهم اطلاعات دقیقی در دست نیست.

عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور در مورد تحقیقات کشور درباره نهنگ های ایرانی، با بیان اینکه تا به حال هیچ تحقیقات جامع و برنامه ریزی شده ای درباره نهنگ ها توسط سازمان های متولی صورت نگرفته است، یادآور شد: اعلام شده است که مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش از یک تیم تخصصی جهت کالبدشکافی و آنالیز علت مرگ دومین نهنگی که در روزهای اخیر در کیش به گل نشسته اند، دعوت به عمل آورده است. حتی آنها در نامه ای خطاب به رییس سازمان حفاظت محیط زیست درخواست اعزام کارشناس به این منطقه را نموده اند.

به گفته وی، تنها یک مرکز فعال برای حفاظت از گونه های دریایی در ایران وجود دارد که آن هم غیر دولتی و مختص فُک خزری است.

محمدی، مرگ این دو نهنگ در آب های خلیج فارس را تلنگری برای انجام اقدامات برای حفاظت از گونه های دریایی دانست و گفت: در منطقه آزاد کیش بایستی کارگروهی در زمینه حفاظت از گونه های دریایی با مشارکت سازمان های مردم نهاد تشکیل گردد. خلیج فارس احتیاج به حفاظت دارد و پیشنهاد می گردد با اختصاص قایق و کشتی برای سازمان های مردم نهاد، محافظت از اکوسیستم دریایی آغاز گردد.

به گل نشسته ها!

محمدی، ماهیگیری را یکی از مهمترین مسائل اخیر محیط زیست دنیا مطرح نمود و گفت: ضربه ای که بشر به صورت غیر مستقیم به نهنگ ها می زند، از شکار جانداران بیشتر است؛ چرا که اغلب نهنگ ها به صورت ناخودآگاه به دام تورهای ماهیگیری کشتی های تجاری می افتند.

وی با اشاره به آسیب های جبران ناپذیر روش های صیادی ادامه داد: اگر در این زمینه دست به کار نشویم، تا 10 سال آینده شاهد خلیج فارس بدون ماهی خواهیم بود، چه برسد به حیوانات عظیم الجثه دیگر.

محمدی با اشاره به بعضی وقایع تلخ مرگ مرغ های دریایی، فک ها، نهنگ ها، کوسه ها و دلفین ها به دلیل گرفتار شدن در تورها و سیم های ماهیگیری، یادآور شد: سازمان شیلات ایران دریا را به چینی ها اجاره می دهد و به صیادان چینی مجوز صید فانوس ماهیان را در عمق بالای 200 متر در آب های خلیج فارس و دریای عمان داده است، اما این ماهیگیران صنعتی هر جانداری که در تور آنها می آید، صید می نمایند، این امر می تواند یکی از دلایل مرگ نهنگ ها باشد.

این فعال زیست محیطی شرح داد: روش صیدی همانند ترال که در چندین ماه اخیر سروصدای زیادی به پا نموده است، می تواند یکی دیگر از دلایل دیگر مرگ و میر حیوانات دریایی باشد؛ چرا که این امر باعث کاهش طعمه و منبع غذایی نهنگ ها می گردد.

وی آلودگی دریایی را از دیگر عوامل تاثیرگذار بر زیست نهنگ ها نام برد و اظهار کرد: آلودگی های نفتی و صنعتی به آسانی در بدن این جانوران تجمع می نماید، چون آن ها در بالای زنجیره غذایی قرار دارند و لایه ضخیمی از چربی در بدنشان انباشته است. نهنگ مادری که به این مواد آلوده باشد، آن را از راه شیر به فرزندش منتقل می نماید. در اثر این آلودگی ها، نهنگ ها به سرطان دستگاه گوارش یا بیماری های عفونی دچار می شوند. بلعیدن مواد سمی مانند کیسه های پلاستیکی هم از دیگر خطراتی است که نهنگ ها را تهدید می نماید.

محمدی، وجود سیگنال های صوتی ناشی از کشتی ها و زیردریایی های موجود در خلیج فارس را نیز از دیگر عوامل موثر در زیست نهنگ ها مطرح نمود و گفت: تقریبا همه گونه های دریایی که ارتباطاتشان وابسته به صوت است و وجود سیگنال های شناورها می تواند منجر به خودکشی نهنگ ها گردد.

مدیر اجرایی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور با بیان اینکه امروزه سیستم پیشرفته ماهواره ای به نام GFW جهت شناسایی ماهیگیری های غیرقانونی و وارسی و مدیریت بر آنچه روی سطح آب های وسیع اتفاق می افتد، راه اندازی شده است، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات ایران نیز می توانند از این سیستم بی نظیر برای پایش این جانداران بهره گیرند. بهره گیری از این سیستم می تواند آغازی بر خاتمه کسانی باشد که کمر به نابودی زیستگاه های آبی ایران بسته اند.