تشریح اقدامات دفتر سلامتِ وزارت بهداشت ، رشد جمعیت در 20 سال آینده به صفر یا زیر صفر خواهد رسید - سرگرمی تفریحی

سید حامد برکاتی مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در تبادل نظر با خبرنگار اجتماعی دانشجو اظهار کرد: بحث آمار رسمی جمعیت کشور و رخداد های جمعیتی مربوط به سازمان ثبت احوال و مرکز آمار ایران است. ما نیز آمار های سامانه وزارت بهداشت را به طور منظم و در کنار سایر آمار های مرتبط با سلامتی، شرایط جمعیت و شاخص های آن را مورد آنالیز قرار می دهیم که این آنالیز ها با توجه به نوع شاخص، سالانه، 6 ماهه و یا فصلی است. به عنوان مثال در آنالیز های سه ماه اول سال 98 نشان داده شد که تولد ها حدود 15 درصد کمتر از سال قبل بوده است و در ادامه سال 98 نیز این فرایند به روال قبل بوده است. همچنین در این باره نیز هشدار هایی را در جلسات مختلف با همکارانمان در دانشگاه ها و با نهاد های ذیربط مطرح کردیم. در سال 98 بر اساس آمار های ثبت احوال و مرکز آمار ایران با حدود یک میلیون و صد و نود و شش هزار تولد و شاخص باروری کل حدود 1.74 روبرو بودیم. این به این معناست که خانواده های مزدوج و متاهلین ایرانی به طور متوسط 2 فرزند دارند و آمار کمتر از یک فرزند در هر خانواده صحت ندارد. چرا که ضریب جایگزینی برای کل جمعیت در سال 98 کمی بیش از 1.7 است و به این معناست که اگر به آمار برگردیم متوسط خانواده های ایرانی مزدوج حدود دو فرزند دارند.

رشد جمعیت گیلان عدد 1.1، مازندران و مرکزی 1.2 و 1.3، البرز 1.2، اصفهان 1.4 و تهران 1.3 را نشان می دهد. اما تعدادی از استان ها از جمله خوزستان، خراسان شمالی، رضوی، جنوبی و یزد، هرمزگان هنوز شاخص باروری کل بالای سطح جایگزینی است و البته این استان ها هم در چند سال گذشته مثل همه استان های دیگر کشور فرایند کاهشی داشته اند.

وی اضافه نمود: شاخص باروری به دو صورت باروری کل و باروری نکاهی است که باروری کل در کشور با متدولوژی خاصی از تقسیم تعداد کل فرزندان متولد شده بر زنانی که درسن باروری (10 تا 54 سال) هستند، اعم از زنان مجرد و متاهل به دست می آید. همچنین باروری نکاهی یعنی تقسیم تعداد کل فرزندان متولد شده بر زنان متاهلی که درسن باروری (10 تا 54 سال) هستند. شاخص باروری کل حدود 1.7 بوده و شاخص باروری نکاهی نیز حدود 2 است.

برکاتی مطرح کرد:اما چند سالی است که کشور در باروری کل دچار مشکل بوده و این شاخص به زیر سطح جایگزینی رسیده است. مشکل بزرگتر اینجاست که در استان های پرجمعیت این عدد به یک نزدیک شده است. در گیلان عدد 1.1، مازندران و مرکزی 1.2 و 1.3، البرز 1.2، اصفهان 1.4 و تهران 1.3 را نشان می دهد. اما تعدادی از استان ها از جمله خوزستان، خراسان شمالی، رضوی، جنوبی و یزد، هرمزگان هنوز شاخص باروری کل بالای سطح جایگزینی است و البته این استان ها هم در چند سال گذشته مثل همه استان های دیگر کشور فرایند کاهشی داشته اند.

باید ترکیب جمعیت را حفظ کنیم

وی بیان نمود: برای حفظ ترکیب و جوانی جمعیت توصیه این است که این عدد (شاخص باروری کل) بالای 2.1 باشد. اگر بخواهیم به این هدف دست پیدا کنیم، زنان ازدواج نموده باید سه فرزند داشته باشند که اگر این اتفاق بیفتد شاخص جایگزینی جمعیت به حدود نرخ جایگزینی را می رسد. خانواده های ازدواج نموده الان به طور متوسط حدود دو فرزند دارند، اما نکته ای که وجود دارد و نگران نماینده است تنها عدد فعلی نیست بلکه پیشرفت و فرایند کاهشی این عدد است. برای اولین بار در سال 98 رشد جمعیت در کشور به زیر 1 درصد و حدود 0.97 درصد رسید. با این فرایند در یک بازه زمانی تا حدود20 سال دیگر به رشد جمعیت نزدیک صفر و یا زیر صفر خواهیم رسید.

ایران در این بازه زمانی 45 سال، حدود 10 سال مسن تر شده است. این نشان می دهد که کشور از جوانی خارج و وارد میانسالی شده است

برکاتی اضافه نمود: علاوه بر این شاخص های نگران نماینده دیگری نیز وجود دارد، متوسط سن جمعیت کشور در سال 55 و در اواسط انقلاب حدود 21 الی 22 سال بود، اما الان این عدد به حدود 32 سال رسیده است. یعنی ایران در این بازه زمانی 45 سال، حدود 10 سال مسن تر شده است. این نشان می دهد که کشور از جوانی خارج و وارد میانسالی شده است. نکته قابل توجه این است که در زمان فعلی، کشور های توسعه یافته و در حال توسعه به دنبال ترکیب جمعیتی ای با هرچه بیشتر نیروی جوان و نیروی کار هستند و البته کشور ما علاوه بر آن باید به پویندگی، بالندگی و نشاط در اجتماع برسد و این اتفاق باید با حفظ نسبت بچه ها و نوجوانان به کل جمعیت رخ می دهد. نسبت جمعبت در سن کار (15 تا 65 سال) اگر بیش از دو سوم کل جمعیت باشد قابل قبول است. جمعیت در سن کار علاوه بر نقشی که در فراوری و توسعه دارند، دو طیف دیگر را که سالمندان و بچه ها هستند را حمایت و پشتیبانی می نمایند. آمار سن کار کشور در حال حاضر حدود 68 درصد است، اما متاسفانه در حال کاهش است.

مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت ادامه داد: چند سال قبل این عدد نزدیک 71 درصد بوده است و اگر تعداد متولدان کم گردد (که در سال های اخیر این رخ داده است)، در آینده نه چندان دور جمعیت در سن کار کاهش خواهد یافت و به زیر عدد مناسب می رسد. برآورد این است که در 25 سال آینده نسبت جمعیتی در سن کار در کشور ما مطلوب نخواهد بود.

برکاتی گفت: چند کار و اقداماتی را از حدود سال گذشته به اجرا درآمد عبارتند از:دستورالعمل تنظیم خانواده حذف و دستورالعمل های جدیدی برای مراقبت از باروری ویژه (بارداری های نیازمند مراقبت ویژه) تدوین شد. برای این کار از زمستان 96 اقدامات و اصلاحات را آغاز کردیم و دستور عمل قبلی را به 84 هیئت بورد و انجمن علمی مرتبط ارسال کردیم، نظرات را گرفتیم که حدود یکسال به طول انجامید و جلسات ویژه ای تشکیل شد که این اقدامات عملیاتی شوند و همچنین خدمات فعلی بر مبنای همین دستورالعمل ها اصلاح شده صورت می گیرد.

برای حفظ ترکیب و جوانی جمعیت توصیه این است که این عدد (شاخص باروری کل) بالای 2.1 باشد. اگر بخواهیم به این هدف دست پیدا کنیم، زنان ازدواج نموده باید سه فرزند داشته باشند که اگر این اتفاق بیفتد شاخص جایگزینی جمعیت به حدود نرخ جایگزینی را می رسد.

وی توضیح داد: نظارت های بهداشتی توسط خانه های بهداشت و پایگاه های سلامت، مراکز خدمات جامع شهری و روستایی توسط کارشناسان شهرستانی و دانشگاهی صورت گرفته است وکماکان ادامه دارد. دستورالعمل هایی که مخصوص آموزش و مشاوره برای مادرانی است که تک فرزند دارند و یا فرزندی ندرند ابلاغ شده که بر اساس آن ها مشورت و خدمت داده می گردد.

3 تا 5 سال فاصله مناسب 2 بارداری

برکاتی بیان نمود: همچنین در ابتدای سال 98 یکی از دستورالعمل هایی که جمع بندی و ابلاغ شد، بحث فاصله دو بارداری بود. بر اساس مستندات قبلی زمان بین دو بارداری 3 تا 5 سال توصیه می شد. اما با آنالیز مستندات علمی بین المللی و شواهد متقن علمی این توصیه به روز شد و در حال حاضر فاصله دو بارداری بر اساس شرایط مادر 18 تا 24 ماه توصیه می گردد.

مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه به طور معمول مادران برای مراقبت های سلامتی بچه هاشان به مراکز ارائه خدمت (خانه بهداشت در روستا و پایگاه سلامت در شهر ها) مراجعه می نمایند اشاره نمود: در برنامه ملی سلامت، بچه ها تا سن یک سالگی 8 بار و در 2 سالگی 3 بار در خانه بهداشت و پایگاه سلامت مراقبت می شوند. در مراقبت های یک سالگی، 18 ماهگی و دو سالگی کودک یکی از خدماتی که به مادران ارائه می گردد، همین مشاوره فرزندآوری است.

وی اضافه نمود: در این دستورالعمل ها یک بخش درباره مادرانی است که بعد از 35 سال فرزند خود را به جهان می آورندو آن ها می توانند مشروط به آنالیز های لازم و تائید سلامت خود، بعد از یکسال از تولد فرزند قبلی باردار شوند. اما مسئله مهم این است که دختران ما علاقه دارند تحصیل نمایند و اشتغال داشته باشند که متاسفانه این کار در کشور پیروز عمل ننموده است و حمایت از فرزندآوری بانوان در کنار تحصیل و اشتغال آن ها نیز به خوبی انجام نشده است.

برکاتی اضافه نمود: راهکار مسئله این است که شرایط هماهنگی و حمایت فراهم گردد. جوانان به اقتضاء جوانی که از برخی مسائل غافل هستند. اولویت آن ها کسب دانش، مهارت و شغل خوب در جامعه است و در این فرایند زمانی که پس از تحصیلات عالیه، مثلا فوق لیسانس و دکترا می گیرند و سن آن ها به بالای 30 سال می رسد، فرصت ازدواج مناسب را از دست میدهند. همچنین دختران جوانی تمایل دارند که فرزندآوری داشته باشند، اگر بعد از 35 سالگی بارداری اتفاق بیفتد ممکن است عوارض داشته باشد که این عوارض بعد از 40 سال به شدت افزایش پیدا می نماید، اما تا سن 40 سال می توان با رعایت دستورالعمل های لازم از خطرات جلوگیری کرد.

مادر تا 40 سالگی می تواند بارداری سالم داشته باشد

مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت گفت: همچنین تا سن چهل سالگی مادر می تواند تا حدی با غربالگری و مراقبت های لازم فرزندآوری مناسبی داشته و بارداری سالم می تواند قبل از سن 40 سالگی اتفاق بیفتد. مادری که در سن 35 سالگی قصد فرزندآوری مجدد دارد، استاندارد علمی و البته دستور عمل این است که می توانند بعد از یک سال بارداری دوم خود را با رعایت احتیاط ها و مرافبت های لازم و مطابق با دستورالعمل های ابلاغی داشته باشند، چرا که زمانی اگر بخواهد بارداری بعدی را داشته باشد در زمان مناسب تر و قبل از 40 سال باشد. در کل فاصله فرزندآوری قبل از 35 سالگی 18 تا 24 ماه است، اما بعد از 35 سالگی بدلایلی که گفته شد، به یک سال تقلیل پیدا میکند این فاصله قبلاً برای هر دو یکسان و مدت حداقل سه سال معین شده بود.

برکاتی گفت: یک موضوع دیگر بحث رسیدگی به مادرانی است که سقط فیزیولوژیک و خودبخودی دارند که تعداد آن ها کم نیست و سئوالشان این است که چه زمانی می توانند برای بارداری مجدد اقدام نمایند. دستور العمل ابلاغی این است که این مادران می توانند بلافاصله بعد از سقط در صورت داشتن سلامت جسمی، روحی و روانی و البته با تائید پزشک و یا مامایشان دوباره باردار شوند.

وی ادامه داد: کار دیگری که در سال 97 کلید خورد، اما فقط 25 تا 30 درصد آن در سال 97 اجرایی شد و عمدتاً سال 98 به اجرای کامل و عملیاتی رسید، آموزش های هنگام ازدواج است که از دو ساعت به شش ساعت افزایش یافت و تا انتهای سال 1398 به 29 استان گسترش پیدا کرد. در این آموزش ها 4 موضوع به زوجین جوان آموزش داده می گردد. موضوع اول، آموزش سلامت و سلامت جنسی است. موضوع دوم آموزش مسائل بین زوجین و شناخت صحیح زوجین از هم و مسائل روانشناسی زندگی مشترک است. بحث سوم بحث حقوقی و قضایی است و داشتن دانش در زمینه حقوق متقابل با شناخت حقوق یکدیگر از جانب زوجین است و در نهایت بحث چهارم احکام و شریعت در ازدواج و زندگی مشترک است.

برکاتی بان کرد: این موارد خلاصه اقداماتی است که در دانشگاه های پزشکی صورت گرفته و می گردد. در کل کار دفتر سلامت در دانشگاه/ دانشکده های زیر مجموعه وزارت بهداشت صورت می گیرد.

وی با اشاره به عمل جراحی گفت: اما در خصوص زایمان طبیعی و سزارین باید عرض کنم، در حوزه های مختلف فرایندی را داریم، اما در بحث زایمان فرایندی است که تا حد قابل توجهی ریشه فرهنگی دارد و البته اقدامات اجرایی بخش دولتی و بخش خصوصی نیز در آن دخیل است. کار طبق برنامه ریزی ای که وزارتخانه داشت، در خصوص زایمان طبیعی وسزارین اقداماتی در طرح تحول صورت گرفته که تدوین و اجرای دستور عمل های لازم (به منظور ترویج زایمان طبیعی) و همچنین توسعه اطاق های زایمان تک نفره که در سال های اخیر و بعد از طرح تحول سلامت، حدود 1800 مورد از آن در اقصا نقاط کشور راه اندازی شده است، از جمله اقدامات اصلی کشوری است. فرایند سزارین در سال های اخیر در کشور کاهشی و یا ثابت بوده و جلوی فرایند افزایشی آن گرفته شده است. در حال حاضر حدود نیمی از زایمان های به روش سزارین انجام می گردد که اگر این اقدامات انجام نمی شد، امروز با اعداد دیگری روبرو بودیم.